Tác Dụng Phụ Của Việc Khen Trẻ – Góc Nhìn Từ Chuyên Gia Tâm Lý & Giáo Dục

16/01/2025 Bài viết Đội ngũ Đậu Ngọt

Tác Dụng Phụ Của Việc Khen Trẻ – Góc Nhìn Từ Chuyên Gia Tâm Lý & Giáo Dục

Khen ngợi là một phần quan trọng trong việc nuôi dạy trẻ. Khi được khen đúng cách, trẻ cảm thấy tự tin, có động lực và sẵn sàng cố gắng hơn. Tuy nhiên, nếu khen không đúng cách hoặc quá lạm dụng, những lời khen tưởng chừng vô hại lại có thể mang đến những tác dụng phụ không mong muốn. Là chuyên gia tâm lý và giáo dục trẻ em, tôi muốn phân tích sâu hơn về vấn đề này để giúp ba mẹ có cách khen con đúng đắn và hiệu quả.


1. Khi khen sai cách, trẻ dễ trở nên phụ thuộc vào lời khen

Trẻ em rất nhạy cảm với phản ứng của người lớn. Nếu ba mẹ thường xuyên khen ngợi mà không có tiêu chí cụ thể, trẻ dễ hình thành tư duy "chỉ làm để được khen". Khi đó, thay vì học tập hay làm việc vì niềm yêu thích, trẻ sẽ cố gắng chỉ để nhận lời tán thưởng từ người khác.

Ví dụ:

  • Nếu bé luôn được khen là "con giỏi quá" khi vẽ tranh, bé có thể vẽ vì muốn được khen chứ không thực sự yêu thích hội họa. Khi không còn nhận được lời khen, bé dễ mất hứng thú và không còn động lực tiếp tục.

👉 Thay vào đó: Hãy giúp trẻ hiểu rằng niềm vui và sự hài lòng khi hoàn thành công việc quan trọng hơn việc được khen. Thay vì chỉ nói "con giỏi quá", hãy khen ngợi cụ thể như:

  • "Mẹ thấy con đã cố gắng vẽ từng chi tiết rất cẩn thận, bức tranh này thật sáng tạo!"

2. Khen quá mức có thể khiến trẻ sợ thất bại

Khi trẻ quen với những lời khen ngợi quá mức, chúng có thể hình thành tâm lý lo sợ làm sai. Vì sợ mất đi hình ảnh "giỏi giang" trong mắt ba mẹ, trẻ có xu hướng tránh thử thách mới hoặc né tránh những nhiệm vụ khó.

Ví dụ:

  • Một bé luôn được khen là "con thông minh quá" khi làm bài tập dễ có thể cảm thấy áp lực khi gặp bài khó. Bé sợ nếu làm sai sẽ không còn là "đứa trẻ thông minh" nữa, dẫn đến mất tự tin và không dám thử sức.

👉 Thay vào đó: Khen ngợi sự nỗ lực thay vì kết quả. Thay vì nói "Con thông minh quá!", hãy nói:

  • "Mẹ thấy con đã suy nghĩ rất lâu để giải bài toán này, mẹ rất vui khi thấy con đã không bỏ cuộc!"

3. Lời khen không chính xác có thể làm mất giá trị thật

Nếu ba mẹ khen con quá dễ dãi, trẻ có thể nhận ra điều đó và không còn coi trọng lời khen nữa. Điều này khiến trẻ mất động lực thật sự và không còn cố gắng hết mình.

Ví dụ:

  • Nếu bé chỉ vẽ vài nét nguệch ngoạc nhưng ba mẹ vẫn khen là "Bức tranh này đẹp nhất mẹ từng thấy!", bé có thể không thực sự tin vào lời khen ấy và không còn coi trọng sự nỗ lực của bản thân.

👉 Giải pháp: Khen ngợi có cơ sở, dựa trên sự tiến bộ thực sự của trẻ. Thay vì chỉ nói "con làm tốt lắm", hãy phản hồi cụ thể:

  • "Mẹ thấy hôm nay con đã thử tô màu rất cẩn thận hơn hôm trước, con đã tiến bộ nhiều rồi đấy!"

4. Khen so sánh có thể tạo áp lực và lòng đố kỵ

Nhiều ba mẹ có thói quen khen con bằng cách so sánh với người khác, chẳng hạn:

  • "Con giỏi hơn bạn A rồi đấy!"
  • "Con là người làm nhanh nhất lớp, mẹ tự hào về con!"

Mặc dù lời khen này có thể khiến trẻ vui ngay lúc đó, nhưng về lâu dài, trẻ có thể hình thành tâm lý so đo, ganh đua không lành mạnh. Thay vì tập trung vào sự tiến bộ của bản thân, trẻ có thể chỉ quan tâm đến việc hơn thua với người khác.

👉 Giải pháp: Khen dựa trên sự nỗ lực cá nhân, không so sánh với ai khác. Thay vì nói "Con giỏi hơn bạn A", hãy nói:

  • "Mẹ thấy con đã tiến bộ hơn lần trước, con đã rất cố gắng!"

5. Khen ngợi ngoại hình quá mức có thể ảnh hưởng đến sự tự tin

Khi trẻ thường xuyên được khen về ngoại hình như:

  • "Con đẹp trai quá!"
  • "Con là công chúa xinh nhất!"

Trẻ có thể gắn giá trị bản thân với ngoại hình và dễ bị tổn thương nếu một ngày nào đó không nhận được lời khen như trước. Điều này đặc biệt quan trọng với trẻ em gái, vì nếu chỉ chú trọng vào ngoại hình, trẻ có thể thiếu tự tin khi lớn lên.

👉 Giải pháp: Thay vì chỉ khen ngoại hình, hãy khen về thái độ, sự tử tế và nỗ lực của trẻ:

  • "Mẹ thích cách con cư xử nhẹ nhàng với em, con thật chu đáo!"

Làm thế nào để khen trẻ đúng cách?

  • Khen ngợi sự nỗ lực thay vì kết quả: Giúp trẻ hiểu rằng điều quan trọng là quá trình cố gắng chứ không phải chỉ là thành tích cuối cùng.
  • Khen cụ thể, chân thật: Trẻ sẽ trân trọng lời khen nếu nó có ý nghĩa thực sự.
  • Không khen quá mức hay so sánh: Tránh tạo áp lực hoặc khuyến khích tâm lý hơn thua.
  • Kết hợp khuyến khích trẻ tự đánh giá bản thân: Hỏi trẻ những câu như "Con cảm thấy thế nào về việc này?" để giúp con tự nhận thức giá trị của mình.

Kết luận

Khen ngợi là một nghệ thuật. Nếu khen đúng cách, trẻ sẽ tự tin, có động lực và phát triển một cách bền vững. Ngược lại, nếu khen sai cách hoặc quá lạm dụng, trẻ có thể trở nên phụ thuộc vào lời khen, sợ thất bại hoặc hình thành những tư duy không lành mạnh.

Là cha mẹ, chúng ta không chỉ muốn con giỏi mà còn muốn con có nội lực, bản lĩnh và biết trân trọng giá trị thật của mình. Hãy dành cho con những lời khen đúng cách, để mỗi lời khen trở thành một bước đệm giúp con vững vàng hơn trên hành trình trưởng thành! 😊

Ba mẹ có thể tham khảo khóa học Cách Khen - Mắng - Phạt của cô Phan Hồ Điệp tại đây nhé: Khóa học online Cách Khen - Cách Mắng - Cách Phạt Trẻ


Tin liên quan

Những cách xử lý hiệu quả khi con hay "cãi"

Đã làm cha mẹ, ai chẳng hơn một lần “nóng mắt” khi gặp phải sự phản ứng cãi cọ bướng bỉnh, không vâng lời của con. Thái độ ứng xử của bạn sau đó thế nào là rất quan trọng trong việc có làm cho con bạn ngoan lên hay sẽ làm chúng càng ngày càng vượt khỏi tầm kiểm soát của gia đình.